در ماه‌های اخیر بعد از ماجرای ورشکستگی صرافی متمرکز FTX، گرایش معامله‌گران به صرافی‌های غیرمتمرکز خارجی افزایش یافت. علاوه بر آن اعمال محدودیت‌های نظارتی پیچیده از سوی کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) بر صرافی‌های متمرکز معروف مانند بایننس (Binance)، کوین بیس (Coinbase) و کراکن (Kraken) روند حرکت فعالان بازار کریپتو به‌سمت صرافی‌های غیرمتمرکز را تسریع کرده است. در سال 2023 میانگین حجم معاملات اسپات (Spot) 10 صرافی غیرمتمرکز برتر بازار کریپتو بیش از 50 میلیارد دلار در ماه بوده است. برهمین اساس ما در این مقاله قصد داریم به توضیح کامل‌تری در خصوص صرافی غیرمتمرکز و موارد زیر بپردازیم.
- صرافی غیرمتمرکز چیست؟
- صرافی غیر متمرکز چگونه کار می‌کند؟
- بازارساز خودکار (Automated Market Maker)
- دفترچه سفارش (Order Book)
- همتا به همتا (Peer-to-Peer)
- مزایا و معایب صرافی غیرمتمرکز ارز دیجیتال
- آیا ایرانیان به‌صرافی‌های غیرمتمرکز دسترسی دارند؟
صرافی غیرمتمرکز چیست؟
همان‌طور که می‌دانید برخی از شبکه‌های بلاک‌چین مانند اتریوم و بایننس اسمارت چین زیرساخت لازم برای توسعه قراردادهای هوشمند و برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) را فراهم می‌کنند. صرافی غیرمتمرکز (DEX) یک برنامه غیرمتمرکز است که روی شبکه بلاک‌چین راه‌اندازی می‌شود. در این صرافی‌ها از قابلیت قراردادهای هوشمند برای اجرای خودکار معاملات ارزهای دیجیتال استفاده می‌شود.
بنابراین مهم‌ترین تفاوت صرافی غیرمتمرکز با متمرکز در نحوه اجرای معاملات است. به نوعی خریدار و فروشنده در یک DEX نیازی به یک نهاد واسطه برای اجرای معامله خود ندارند. بلکه سفارش‌های آن‌ها با قیمت مورد نظر از طریق قراردادهای هوشمند اجرایی شده و در بستر بلاک‌چین ثبت می‌شوند. یک صرافی غیرمتمرکز تنها امکان معامله رمز ارزهایی را فراهم می‌کند که در یک شبکه بلاک‌چین قرار دارند.
صرافی غیر متمرکز چگونه کار می‌کند؟
یکی از سوالات مهمی که باید پاسخ داد این است که معاملات ارزهای دیجیتال در صرافی غیرمتمرکز چگونه انجام می‌شوند؟ با حتی ممکن است به وجود آید که صرافی غیرمتمرکز چگونه قیمت رمز ارزها را برای معاملات تعیین می‌کند؟ مبادلات ارزهای دیجیتال در صرافی‌های غیرمتمرکز به شکل‌های گوناگونی صورت می‌گیرند. برهمین اساس ما در این بخش قصد داریم 3 مورد از رایج ترین اشکال اداره DEX را برای شما نام برده و توضیح دهیم.
بازارساز خودکار (Automated Market Maker)
بهترین صرافی های غیرمتمرکز ارز دیجیتال از مکانیزم بازارساز خودکار (AMM) برای اجرای معاملات استفاده می‌کنند. AMM در واقع نوعی الگوریتم است که وظیفه تعیین قیمت ارزهای دیجیتال را بر عهده دارد. به‌کمک این الگوریتم‌ها، ضمن تعیین قیمت رمز ارزها، سفارش‌های خریداران و فروشندگان به‌یکدیگر متصل می‌شوند. به‌عبارت دیگر در این حالت شما نقشی در تعیین قیمت برای اجرای معامله ندارید. بلکه ابتدا باید توکن مبدأ و مقصد را مشخص کنید. سپس مقدار یکی از آن‌ها را وارد کنید. در نهایت بازارساز خودکار به‌صورت اتوماتیک معادل توکن مقصد را به‌شما نشان می‌دهد. در صورت تایید مبادله رمز ارز توسط قرارداد هوشمند اجرا می‌شود.
در این بازارها برای جلوگیری از نوسان شدید قیمت، به‌ازای هر جفت ارز معاملاتی یک استخر نقدینگی در نظر گرفته می‌شود. در هر استخر با توجه به الگوریتم تعریف شده باید همواره دو توکن با نسبت مشخصی وجود داشته باشد. در غیر این صورت نوسان قیمت رخ می‌دهد. به‌همین دلیل نقدینگی موجود در استخرهای صرافی غیرمتمرکز از اهمیت بسیار زیادی برای جلوگیری از لغزش (Slippage) قیمت معاملات برخوردار است. البته یونی سواپ، پنکیک سواپ و سوشی سواپی سه مورد از معروف‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز ارز دیجیتال است که با AMM کار می‌کنند.
دفترچه سفارش (Order Book)
گروهی از صرافی‌های غیرمتمرکز خارجی از شیوه مشابه صرافی‌های متمرکز برای اجرای معاملات استفاده می‌کنند. در این صرافی‌ها، خریداران و فروشندگان می‌توانند سفارش‌های خرید و فروش خود را با قیمت‌های مورد نظر خود ثبت کنند. برهمین اساس کلیه سفارش‌ها در دفترچه سفارش صرافی ذخیره می‌شوند و پس از آن سفارش‌های منطبق با یکدیگر اجرا می‌شوند. البته آنچه یک DEX را متمایز می‌کند، نحوه مدیریت دفترچه سفارش است. در این صرافی‌ها از قراردادهای هوشمند برای تطبیق و اجرای سفارش‌ها استفاده می‌شوند. Dydx و Lpppring معروف‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز از نوع دفترچه سفارش است.
همتا به همتا (Peer-to-Peer)
همان‌طور که نام صرافی غیرمتمرکز همتا به همتا بر می‌آید، در قالب آن‌ها معامله‌گران به‌صورت مستقیم با یکدیگر معامله می‌کنند. در این صرافی‌ها خبری از بازارساز و دفترچه سفارش نیست. بلکه سفارش در قیمت مورد نظر معامله‌گران و بر اساس توافق بین آن‌ها اجرایی می‌شود. البته این نوع صرافی‌ها با چالش‌هایی نیز روبرو هستند که چالش اساسی آن‌ها تامین نقدینگی است. گاهی اوقات به‌دلیل کمبود نقدینگی ممکن است اجرای یک معامله مدت‌ها به‌طول بینجامد. چرا که هیچ بازارسازی برای تامین نقدینگی معاملات در این صرافی‌ها فعالیت نمی‌کند. البته شیبادکس (ShibaDEX) و پولکادکس (PolkaDEX) دو مورد از معروف‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز همتا به همتا هستند.
مزایا و معایب صرافی غیرمتمرکز ارز دیجیتال
اولین نکته‌ای که باید مد نظر داشته باشید این است که در صرافی‌های غیرمتمرکز تنها امکان معاملات اسپات (Spot) وجود دارد. بنابراین برای معاملات فیوچرز (Futures) هنوز هم باید به‌سراغ صرافی‌های متمرکز بروید. در عین حال صرافی غیرمتمرکز چند مزیت مهم را به‌همراه دارد که عبارت‌اند از:
- شفافیت بالا در اجرای معاملات با استفاده از قراردادهای هوشمند
- کاهش احتمال دخالت صرافی در اجرای معاملات
- کاهش خطر هک و سرقت دارایی‌ها به‌دلیل عدم نگهداری ارزهای دیجیتال در صرافی
- بدون نیاز به احراز هویت
در کنار مزایای صرافی غیرمتمرکز، نباید از چالش‌های آن‌ها نیز غفلت کرد. آمارها نشان می‌دهند تنها در سال 2022 چیزی در حدود 1.2 میلیارد دلار معاملات مربوط به توکن‌های سرقت شده توسط هکرها در بستر صرافی‌های غیرمتمرکز انجام گرفته است. همچنین عدم احراز هویت کاربران در این پلتفرم‌ها، شرایط را برای پول‌شویی هموار می‌کند.
از آن گذشته بسیاری از پروژه‌های پامپ و دامپ (Pump & Dump) ارز دیجیتال در بستر صرافی‌های غیرمتمرکز رخ می‌دهند. اگر قصد معامله در این صرافی‌ها را دارید، حتما آدرس قرارداد هوشمند توکن‌ها را به‌دقت چک کنید. گاهی اوقات توکن‌های فیک در این صرافی غیرمتمرکز با نماد معاملاتی و لوگوی مشابه ارزهای دیجیتال اصلی فهرست می‌شوند. فقدان چارچوب‌های نظارتی باعث بروز این مشکلات می‌شود.
آیا ایرانیان به‌صرافی‌های غیرمتمرکز دسترسی دارند؟
اشاره کردیم که برای فعالیت در صرافی‌های غیرمتمرکز خارجی نیازی به احراز هویت وجود ندارد. بنابراین کاربران ایرانی در استفاده از این پلتفرم‌های معاملاتی با چالش صرافی‌های متمرکز خارجی روبه‌رو نیستند. در عین حال بسیاری از این صرافی‌ها آی‌پی‌های ایران را مسدود کرده‌اند. بنابراین کاربران ایرانی برای دسترسی به آن‌ها باید از فیلترشکن استفاده کنند. علاوه بر آن می‌توانید با استفاده کیف پول‌های نرم افزاری مانند تراست ولت نیز به بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز ارز دیجیتال دسترسی پیدا کنید. البته پلتفرم‌های معاملاتی غیرمتمرکزی همچون بایننس و کوین بینس به تازگی احراز هویت را اجباری کرده‌اند. برهمین اساس به دلیل تحریم‌هایی که برای کشور ایران لحاظ شده است کاربران ایرانی در این دو صرافی نمی‌توانند معاملات خود را انجام دهند.
کلام پایانی
در این مطلب بررسی کردیم که صرافی غیرمتمرکز چیست و چگونه کار می‌کند. در سال‌های اخیر روند استقبال از این پلتفرم‌های معاملاتی در بازار کریپتو افزایش پیدا کرده است. به‌طوری که امروزه حجم قابل توجهی از معاملات اسپات بازار کریپتو در بستر این صرافی‌ها صورت می‌گیرد. آیا شما نیز تجربه کار کردن با صرافی‌های غیر متمرکز را دارید؟ اگر پاسخ شما به این سوال مثبت است، لطفا نظرات خود را در این باره با ما در میان بگذارید.
