طرح پانزی چیست؟ چگونه این کلاهبرداری ها را تشخیص دهیم؟

ممکن است تا به حال شنیده باشید که در ازای سرمایه‌‌گذاری، سودهای نجومی و تضمینی مثلا ماهی بیش از 10% دریافت می‌‌کنید. که در این صورت احتمالا با یک طرح پانزی روبرو هستید که با هدف کلاهبرداری و به دنبال به دست آوردن سرمایه‌‌ شما است. متاسفانه با گسترش اینترنت و شبکه‌‌های اجتماعی، طرح پانزی (Ponzi scheme) به یکی از رایج‌‌ترین شیوه‌‌های کلاهبرداری تبدیل شود و هرکس که به‌ دنبال سرمایه‌‌گذاری پرسود باشد ممکن است یک بار با یک طرح پانزی مواجه شده باشد. طرحی که سعی می‌‌کند با وعده سود تضمینی وسوسه‌‌گر قربانی بگیرد.

به صورت کلی طرح Ponzi روش یکسانی دارد اما ممکن است به‌ شکل‌‌ها و رنگ‌‌های مختلف ظاهر شود. به‌ طور مثال، گاه یک طرح پانزی امکان دارد خود را یک طرح سرمایه‌ گذاری در بازارهای بورس جهانی بنامد و طرح دیگری با وعده سود تضمینی با انواع ارزهای دیجیتال وارد میدان شود. البته بهتر است نگران این روش کلاهبرداری نباشید زیرا تنها با بررسی یک سری موضوعات می‌توانید به تشخیص Ponzi بپردازید. برهمین اساس در این مقاله قصد داریم شما را با پانزی و موارد زیر آشنا کنیم تا بتوانیم جوابی درست به پاسخ سوال پانزی چیست بدهیم.

طرح پانزی چیست؟

طرح پانزی (Ponzi scheme) ترفندی برای کلاهبرداری است که در آن یک کلاهبردار یا همان توسعه‌دهنده، به افراد نا آگاه وعده می‌‌دهد که اگر پول‌‌های خود را در اختیار او قرار دهند، با آن پول‌‌ها کار می‌‌کند و سودهای نجومی و تضمینی پرداخت می‌‌کند. اما حقیقت این است که سود سرمایه‌ گذاران قدیمی با پول سرمایه‌‌گذاران جدید پرداخت می‌شود. که این موضوع به نوعی تنها فقط یک بازی با پول می‌باشد،، برهمبن اساس با یک سری تبلیغات سرمایه‌گذاران را وارد این بازی می‌کنند.

 البته این روش کلاهبرداری در ابتدا برای جلب اعتماد بیشتر، به صورت منظم سود سرمایه‌گذاران را پرداخت می‌کنند تا افراد بیشتری به این پروژه جذب شوند. اما در نهایت وقتی قربانی جدیدی نباشد که پول وارد این پروژه کند، این طرح اشباع می‌‌شود و فرو می‌‌پاشد. در نهایت طراح این پروژه نیز با پول‌‌های سرمایه‌گذاران فرار می‌‌کند و تنها چیزی که باقی می‌‌ماند تعداد زیادی مالباخته است.

مثالی برای درک بهتر پانزی

برهمین اساس برای درک بهتر قصد داریم این روش کلاهبرداری را با مثالی توضیح دهیم. اکبر یک کلاهبردار است که قصد دارد از ترفند پانزی استفاده کند. او یک شرکت کاغذی یا وب‌سایت جعلی تاسیس می‌‌کند و در آن به مردم وعده می‌‌دهد که اگر هر کس باید 1 میلیون تومان پول پرداخت کند. همچنین او اعلام می‌کند که او با این پول‌ها در بازار بورس نیویورک، ارزهای دیجیتال یا هر جای دیگری سرمایه‌ گذاری می‌‌کند و ماهی 200 هزار تومان که به مبنای 20% سود تضمین به سرمایه‌‌گذاران پرداخت می‌کند.حتی ممکن است این طراح ادعا کند یک ربات معامله‌‌گر دارد که به‌ دست متخصصان مالی جهان طراحی شده و سود را تضمینگر سود کاربران است.

اما در حقیقت و به‌ هیچ‌ عنوان فعالیت اقتصادی انجام نمی‌‌شود. پس از مدتی تبلیغات و جذب سرمایه‌‌گذاران اولیه، حالا اکبر میلیون‌‌ها تومان پول جمع‌‌آوری کرد. برای اینکه طرح ادامه پیدا کند و پول بیشتری جذب شود، اکبر از پول سرمایه‌‌گذاران جدید، سود سرمایه‌‌‌گذاران قدیمی را پرداخت می‌‌کند. که همین جریان باعث می‌‌شود تا مشتریان قدیمی که کمی سود دریافت کردند، این طرح‌ را به دوستان و آشنایان خود معرفی کنند و سرمایه‌‌گذاران جدیدتری وارد میدان شوند. پس از اینکه پول خوبی جمع‌ آوری شد یا وقتی که دیگر سرمایه‌‌گذار جدیدی پیدا نشد، اکبر با تمام سرمایه‌ای که از کلاهبرداری به دست آورده فرار می‌کند.

تاریخچه Ponzi scheme

نام طرح پانزی از نام چارلز پانزی (Charles Ponzi)، یکی از مشهورترین کلاهبرداران تاریخ گرفته شده است. او با فروش کوپن‌‌های تخفیفی اداره پست، به سرمایه‌گذاران وعده می‌‌داد 50% سود در 45 روز دریافت می‌کنند. روش پانزی هم این بود که با استفاده از دارایی سرمایه‌‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌‌گذاران جدید، سود اولیه آن‌ها را پرداخت می‌‌کرد. او در دهه 1920 توانست در آن زمان با طرح ابداعی خود بیش از 20,000,000$ کلاهبرداری کند.

البته طبق صفحه ویکی‌پدیا، قبل از پانزی هم کلاهبرداری‌‌های مشابه دیگری رخ داده است و چالز به‌ طور مستقیم این ترفند را اختراع نکرده. با این حال، از آنجا که کلاهبرداری او خیلی بزرگ بود و در نشریه‌‌های آن زمان مانند نیویورک تایمز سر و صدا کرد، نام این ترفند را از او الهام گرفتند.

چگونه طرح های پانزی را تشخیص دهیم؟

با این که کلاهبرداری‌‌های پانزی در انواع و شکل‌‌های مختلف ظاهر می‌‌شوند. اما همه آن‌ها، چند خصوصیت اصلی دارند که عبارتند از:

•  سودهای نجومی با تضمین 100%

وعده سودهای بسیار زیادی و تضمین شده یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های طرح پانزی است. هر جا این وعده را دیدید، به کلاهبرداری بودنش شک نکنید. منظور از سود بسیار زیاد این است که اگر شما بخواهید با پول خود سرمایه‌گذاری کنید، نسبت به طرح پانزی سود کمتری دریافت می‌کنید. مثلا ماهی بیش از 10% سود تضمینی، بسیار مشکوک است. با خود فکر کنید که چگونه ممکن است بدون هیچ ریسکی به این مقدار سود دست یابید؟ البته نباید فراموش کنید که هیچ یک از بازارهای مالی بدون ریسک نیست.

• هویت‌های ناشناس افراد گرداننده

در این طرح اطلاعات چندانی درباره تیم یا گرداننده وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولا از اسامی مستعار یا تقلبی استفاده می‌‌شود. زیرا به دلیل کلاهبرداری بودن این پروژه او قطعا نمی‌خواهد شناسایی شود.

• نامعلوم بودن فعالیت‌های پروژه

طرح پانزی هرگز به صورت شفاف و روشن مشخص نمی‌کند که از چه روشی سود بسیار زیاد را دریاقت می‌کند و می‌تواند آن را تضمین کند. به طور مثال عده از طراحان می‌‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌‌گذاری می‌‌کنند. اما نمی‌‌گویند که چطور اینکار را انجام می‌‌دهند یا اینکه چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و غیره در امان هستند.

•  اطلاعات کاملی در طرح پانزی وجود ندارد

Ponzi scheme در پبیشتر پروژه‌ها نشانی و اطلاعات معتبری از خود اعلام نمی‌‌کند. البته گاه ممکن است بعضی از این پروژه‌ها آدرسی به عنوان آدرس خود مشخص می‌کنند. البته این آدرس‌‌ها تقلبی هستند و به دفترهای کار چند روزه روی می‌‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است.

• طرح‌های پانزی مجوز قانونی ندارند

طرح‌‌‌های پانزی نمی‌‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته فراموش نکنید که گاهی اوقات یک طرح به‌ قدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌‌دهد یا با باندبازی مجوز را دریافت می‌‌کند. جالب است بدانید بسیاری از کارشناسان معتقدند در جریان ورشکستگی برخی موسسات مالی ایران در سال 1396، از طرح پانزی استفاده می‌شود.

طرح پانزی در میان رمز ارزها

ارزهای دیجیتال با ویژگی‌‌های خاصی که دارند، کار را برای کلاهبرداران Ponzi و هرمی تا حد زیادی راحت کرده است. که بعضی از این ویژگی‌‌ها عبارت‌‌اند از:

• رهگیری تراکنش‌‌های ارز دیجیتال مشکل‌‌تر است
• برای دریافت سرمایه نیاز به ایجاد حساب بانکی نیست
• از تمام دنیا می‌‌شود جذب سرمایه کرد
• سرمایه سریع‌تر منتقل می‌‌شود
• پولشویی آسان‌تر انجام می‌‌شود

برهمین اساس، ارزهای دیجیتال شیوه خوبی برای طرح‌‌های Ponzi به شمار می‌‌آیند و جذب سرمایه و پرداخت سودها، بسیار راحت‌تر از روش‌‌های سنتی است. البته به‌ صورت کلی کلاهبرداران از ارزهای دیجیتال برای طرح‌های پانزی استفاده می‌‌کنند تا رد کمتری از خود بر جای بگذارند. گفتیم که پانزی‌ ها در شکل‌‌های مختلفی اجرا می‌‌شوند. اما شیوه‌ اصلی آن‌ها یکسان است. در حوزه ارزهای دیجیتال هم شکل‌‌های پانزی متفاوت است. در ادامه قصد داریم رایج‌‌ترین روش‌ای کلاهبرداری را در حوزه ارزهای دیجیتال را بررسی کنیم.

ماینینگ ابری

بخش بزرگی از کلاهبرداری‌‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال به وب‌‌سایت‌‌های ماینینگ ابری اختصاص دارد که ادعا می‌‌کنند با پول سرمایه‌‌گذاران، استخراج ارزهای دیجیتال را انجام می‌‌دهند. اغلب این سایت‌‌ها در حقیقت استخراج انجام نمی‌‌دهند و با استفاده از روش Ponzi، از سود سرمایه‌‌گذاران جدید به سرمایه‌‌گذاران قدیمی سود پرداخت می‌‌کنند. البته ماینینگ ابری روی کاغذ امکان‌‌پذیر است. اما یک سایت معتبر در ماینینگ ابری، فقط قدرت هش می‌‌فروشد. نه اینکه مدعی سود نجومی تضمینی با نرخ ثابت و منظم باشد.

ربات‌های تلگرامی 

ربات‌‌های تلگرامی هم از دیگر طرح‌‌های کلاهبرداری هستند که از هیچ برای سازندگان خود پول می‌‌سازند. وعده و نحوه کار این ربات‌ها معمولا به ابن شکل است که کاربر در ربات عضو می‌‌شود و مقداری الماس برای شروع کار هدیه می‌‌گیرد. با آن الماس‌‌ها می‌‌شود دستگاه‌‌های استخراج مجازی در ربات خریداری کرد تا به‌ اصطلاح بیت کوین استخراج کنند. برای به‌ دست‌ آوردن الماس‌‌های بیشتر چند راه دارید که مهم‌ترین‌ آن‌ها موارد زیر می‌باشند:

• با استفاده از لینک عضوگیری، دوستان خود را دعوت کنید و الماس هدیه بگیرید.
• با استفاده از بیت کوین، الماس بخرید.

اما در ربات‌‌های تلگرامی هیچ‌‌گونه استخراجی انجام نمی‌‌شود و تنها کاربران را برای خرید بیشتر الماس مجاب به پرداخت بیت کوین می‌‌کند. کاربرانی هم که روش عضو‌گیری را انتخاب می‌‌کنند در نهایت برای برداشت مبالغ استخراج‌ شده پیامی را دریافت می‌‌کنند مبنی بر اینکه زیرمجموعه شما حتما باید با بیت کوین الماس خریده باشد. به این ترتیب برای دریافت سودها حتما باید زیرمجموعه خرید انجام دهد. این نوع طرح پانزی، بسیار پیشرفته است.

سرمایه‌گذاری سایر حوزه ها

نوع دیگری از طرح‌‌های Ponzi که خیلی هم رایج است، وب‌‌سایت‌‌هایی هستند که ادعا می‌‌کنند پول سرمایه‌گذاران را در بازارهای خارجی املاک، خودرو، بورس، انرژی و یا هر چیز دیگری سرمایه‌‌گذاری می‌‌کنند. اما کاری جز پرداخت سود با پول سرمایه‌‌گذاران جدیدتر انجام نمی‌‌شود. بعضی از پروژه‌‌های کلاهبرداری هم ممکن است ادعا کنند که یک ربات تریدر پیشرفته دارند که در بازارهای مالی معامله انجام می‌‌دهد و سود تضمینی پرداخت می‌‌کند. در این بین نه تنها رباتی در کار نیست و بلکه همه‌ چیز دروغ است.

پروژه پانزی چیست؟

اکنون که با مفهوم کلی Ponzi scheme آشنا شدید بهتر است بدانید که در چندین سال گذشته پروژه‌های متفاوتی مبنی بر طرح پانزی روی کار آمده است. هر یک از این پروژه‌ها شرایط متفاوتی به همراه دارند. برهمین اساس در ادامه مقاله قصد داریم چند مورد از پروژه‌های پانزی را به شما معرفی کنیم که عبارت‌اند از:

پروژه پلاس توکن

پروژه پلاس توکن (PlusToken) یک از انواع طرح‌های پانزی می‌باشد که در سال 2018 روی کار آمد. این پروژه به سراغ سرمایه‌گذارانی می‌رفت که از کیف پول ارز دیجیتال اختصاصی بهره‌مند بودند. همچنین آن‌ها سعی داشتند افراد را با وعده سود ماهیانه به این پروژه جذب کنند. البته این پروژه از یک توکن حاکمیتی به نام پلاس نیز برخوردار است و در آن زمان توانست کلاهبرداری به ارزش 2.9 میلیارد دلار داشته باشد.

پروژه ترون

از ابتدای ظهور ترون، توسعه‌دهندگان زیادی این پروژه را روشی برای کلاهبرداری می‌دانستند و ادعا می‌کردند که این پروژه یکی از طرح‌های پانزی می‌باشد و قرار است مشکلات زیادی به بار بیاورد. اما شرایط ترون به این شکل نبود و سعی داشت با استفاده است فناوری بلاک چین و رمز ارز بومی خود که ترون نام داشت اهداف متفاوتی را در پیش گیرد. همچنین در مدت زمان کوتاهی این پروژه به دلیل داشتن اهداف متفاوت و ویژگی‌های بسیار زیاد تواسنت اعتماد فعالان حوزه ارزهای دیجیتال را به دست آورد.

اما در این بین افرادی سودجو از اعتماد و قرارداد هوشمند این پروژه سوء استفاده کردند. طراحان این روش کلاهبرداری کاربران را تشویق کردند که با مجموعه گیری سود زیادی دریافت کنند. طراحان این پانزی توانستند با استفاده از این روش در مدت زمان کوتاهی سود زیادی به دست آورند.

جمع بندی

طرح پانزی یک نوع روش کلاه برداری است که در آن به سرمایه گذاران قدیمی با پول سرمایه‌گذاران جدید سود پرداخت می‌شود. به صورت کلی این روش کلاهبرداری در دهه 1920 توسط شخصی به نام چارلز پانزی معروف شد. در این سیستم، افراد با وعده بازده‌های بالا جذب می‌شوند، اما پول آن‌ها به جای سرمایه گذاری واقعی، به پرداخت سودهای قبلی اختصاص می‌یابد

از همین رو وقتی تعداد سرمایه گذاران جدید کم شود یا نتوانند پول بیشتری بیاورند، سیستم فرو می‌پاشد و بسیاری از افراد پول خود را از دست می‌دهند. با در نظر داشتن این موضوع طرح‌های پانزی غیرقانونی هستند و معمولاً توسط نهادهای مالی و قانونی شناسایی و متوقف می‌شوند. از همین رو ما در این مقاله سعی داشتیم به توضیح کامل‌تری در خصوص طرح پانزی پرداختیم تا با این روش کلاهبرداری بیشتر آشنا شوید.