پیش از اطلاع در خصوص نقش بلاکچین در زنجیره تامین بهتر است بدانید در دهه‌های اخیر، فناوری بلاکچین به عنوان یکی از نوآوری‌های اصلی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار گرفته است. این فناوری پس از ظهور بیت کوین در سال 2008 توسط فرد یا گروه ناشناسی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو راه اندازی شد. از همین رو بلاک چین به دلیل ویژگی‌های بسیار زیاد اعم از شفافیت، امنیت، غیرقابل تغییر بودن و غیره به یکی از موثرترین روش‌ها برای ثبت و انتقال اطلاعات به صورت امن و مطمئن تبدیل شده است.
البته در چندین سال اخیر تکنولوژی بلاک چین با پیشرفت‌های زیادی روبرو بود و توانسته به بیشتر حوزه‌ها ورود کند. با در نظر داشتن این موضوع یکی از زمینه‌هایی که بلاکچین به آن اهمیت ویژه‌ای دارد، زنجیره تامین است. زنجیره تامین یک شبکه پیچیده از فرآیندها و ارتباطات است که از اهمیت و کاربردهای زیادی برخوردار است. برهمین اساس ما در ادامه مقاله قصد داریم به توضیح کامل‌تری در خصوص فناوری بلاکچین در زنجیره تامین بپردازیم.
بلاک چین چیست؟
پیش از اینکه بخواهیم به نقش بلاکچین در زنجیره تامین بپردازیم بهتر است ابتدا با بلاک چین و سپس با زنجیره تامین آشنا شوید. بلاک چین (Blockchain) یک پایگاه داده یا یک حساب توزیع شده است که به صورت غیرمتمرکز داده‌ها و اطلاعات را درون خود ذخیره می‌کند. به صورت کلی می‌تواند گفت این فناوری از مجموعه‌ای از بلاک ها تشکیل شده است و که هر بلاک حاوی کدی به نام هش می‌باشد که این کدها برای تایید اعتبار داده‌های موجود در بلاک چین است که رمزنگاری شده است و امکان دستکاری آن وجود ندارد.
البته باید به این نکته دقت کنید که در بلاک جدیدی هش بلاک قبلی نیز درج شده است. از همین رو امکان تغییر اطلاعات در بلاک‌های قبلی وجود ندارد که این موضوع باعث محبوبیت این فناوری شده است و به همچنین این موضوع در افزایش داده‌ها نیز تاثیر به‌سزایی می‌گذارد. البته باید به این نکته توجه کنید که با پیشرفت هرچه بیشتر این تکنولوژی منجر به به وجود آمدن انواع بلاکچین شد. از همین رو افراد می‌توانند براساس اهدافی که مدنظر دارند انواع مختلفی از بلاک چین را انتخاب کنند.
زنجیره تامین چیست؟
زنجیره تامین یک مفهوم کلیدی و مهم در علم مدیریت است که به مجموعه‌ای از فرآیندها، فعالیت‌ها، نهاده‌ها، منابع و ارتباطات اطلاق می‌شود و برای تامین مواد، خدمات و محصولات مورد نیاز یک سازمان یا صنعت در نظر گرفته می‌شود. در واقع، زنجیره تامین مسیری است که محصولات از مرحله تولید تا رسیدن به مصرف‌کننده طی می‌کنند که برای طی کردن این مسیر تمامی افراد، سازمان‌ها، فعالیت‌ها در روند تولید یک محصول دخیل است.
با در نظر داشتن این موضوع می‌توان گفت هر محصولی که به دست کاربر می‌رسد نتیجه تلاش بسیاری از سازمان‌ها و ذینفعان آن می‌باشد و نبود هر یک از این اجزا در مجموعه مشکل ایجاد می‌کند. برهمین اساس به این مجموعه کاربردی زنجیره تامین گفته می‌شود. البته بهتر است بدانید که این زنجیره برای اینکه بتواند فعالیت خود را به درستی انجام دهد باید روند کاری خود را براساس برنامه ریزی و مدیریت توسعه محصول، منبع یابی، تهیه، تولید و محصولات می‌باشد که به آن مدیریت زنجیره تامین گفته می‌شود که به کاهش هزینه، کاهش ریسک از دست دادن اطلاعات و سرعت بخشیدن یه زنجیره تولید کمک می‌کند.
از همین رو همانطور که در بخش بالا نیز به آن اشاره کردیم بلاک چین در بیشتر حوزه‌ها نفوذ کرده است. با در نظر داشتن این موضوع این بار فناوری بلاکچین به زنجیره تامین نیز نفوذ کرده است و ابن تکنولوژی کاربردهای زیادی در زنجیره تامین داشته است. برهمین اساس در ادامه مقاله قصد داریم به نقش بلاکچین در زنجیره تامین بپردازیم.
نقش بلاکچین در زنجیره تامین
اکنون که با زنجیره تامین آشنا شدید بهتر است بدانید که زنجیره تامین در چندین سال اخیر پیشرفت‌های زیادی با خود به همراه داشته است و همین موضوع باعث پیچیده شدن این فرآیند شده است. از همین رو پیشرفت این فناوری شرایطی فراهم کرده است تا سازمان‌ها بتوانند در مناطق متفاوت فعالیت کنند و همچنین افراد بتوانند با استفاده از این فناوری در سراسر دنیا با افراد ارتباط بگیرند که این کار منجر به افزایش کارایی و حتی کاهش هزینه‌ها می‌شود. اما بهتر است بدانید که پیشرفت‌های زنجیره تامین در کنار داشتن ویژگی‌های متعدد، چالش‌ها و مشکلات زیادی نیز به همراه دارد.
از همین رو یکی از چالشهای مهم و حیاتی در زنجیره تامین حفظ دید در کل شبکه است. زیرا زمانی که یک شرکت، محصول خود را تحویل می‌دهد تا به دست افراد یا سایر سازمان‌ها و همکاران برسد نمی‌تواند مسیر حرکت محصول را ردیابی کند. از همین رو عدم ردیابی دقیق محصول می‌تواند مشکلاتی همچون تاخیر، خطا و حتی تقلب را به بار بیاورد که در این صورت هرگونه تخلف و مشکل در روند رسیدن محصول مشخص نمی‌شود. برهمین اساس بلاک چین برای حل چالش‌ها و مشکلات این فناوری به زنجیره تامین ورود کرده است.
از همین رو دنیای بلاک چین با ایجاد یک شبکه امن و شفاف شرایطی فراهم کرده تا شرکت تولید کنند محصول و شرکت تحویل گیرنده هر دو از شرایط لحظه‌ای محصول اطلاع داشته باشند. برهمین اساس در صورت وجود خطاُ تاخیر در زمان رسیدن محصول یا تقلب مشخص می‌شود. همچنین از آنجایی که حوزه بلاک چین غیرقابل دستکاری می‌باشد، با در نظر داشتن این موضوع نقش بلاکچین در زنجیره تامین باعث می‌شود که هیچ گونه از اطلاعات زنجیره تامین تغییر نکند. البته کاربردهای بلاکچین در زنجیره تامین تنها به ردیابی کالاها خلاصه نمی‌شود بلکه بلاکچین از کاربردهای زیادی در حوزه زنجیره تامین برخوردار است.
کاربردهای بلاکچین در زنجیره تامین چیست؟
همانطور که در بخش بالا نیز به آن اشاره کردیم کاربردهای بلاک چین در زنجیره تامین تنها به ردیابی محصولات خلاصه نمی‌شود بلکه این فناوری از کاربردهای بسیار زیادی برخوردار است. با در نظر داشتن این موضوع یکی از ویژگی‌های مهم این فناوری پایداری محیطی می‌باشد زیرا در جهان هستی ESG یا راهبری زیست محیطی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از همین رو فناوری بلاکچین نیز برای ارتقای پایداری محیط زیست با ردیابی انتشار گاز کربن و سایر اثرات زیست محیطی در سراسر زنجیره تامین استفاده می‌شود. برهمین اساس می‌توان از این اطلاعات برای بهبود و کاهش اثرات کلی بر روی زیست محیطی استفاده کرد. همچنین این موضوع می‌تواند صحت و سلامت محصولات را نیز مشخص کند.
البته با استفاده از بلاکچین و دستگاه‌های اینترنت اشیا می‌توان اطلاعات مربوط به شرایط محصولات زنجیره تامین را همچون رطوبت و دما را ثبت کرد و از کیفیت و ایمنی محصول اطمینان حاصل کرد. البته استفاده از این ویژگی در محصولاتی که امکان فاسد شدن آن‌ها وجود دارد تاثیر به‌سزایی دارد. همچنین برخی از صنایع همچون دارو یا دارایی‌های گران قیمت همچون عتیقه همواره در خطر تقلب یا جعل قرار دارند. با در نظر داشتن این موضوع می‌توان گفت که به دلیل عدم شفافیت، زنجیره تامین نیز با این چالش روبرو است. زیرا تقلب می‌تواند به اعتبار یک برند آسیب بزند و باعث سلب اعتماد مردم شود.
از همین رو بلاک چین در زنجیره تامین باعث ذخیره ایمن داده‌ها و ارائه قابلیت ردیابی باعث می‌شود افراد بتوانند از صحت محصولات خود اطمینان حاصل کنند و از خطر تقلب جلوگیری کنند. البته این موارد که به آن اشاره شد از مهم‌ترین کاربردها و اهمیت بلاکچین در زنجیره تامین بود و بهتر است بدانید این فناوری از ویژگی‌های دیگری نیز برخوردار است.
معایب بلاک چین در زنجیره تامین
در حالی که فناوری بلاک چین مزایای بالقوه بسیاری را برای مدیریت زنجیره تامین ارائه می‌دهد، چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی نیز به همراه دارد. مقیاس پذیری یکی از مشکلات و چالشهای مهم بلاکچین در زنجیره تامین است. زیرا هر چه شرکت‌ها و سازمان‌های بیشتری از فناوری بلاک چین استفاده کنند با مشکل مقیاس پذیری روبرو می‌شود. زیرا ممکن است زیر ساخت‌های فعلی سایت نتواند حجم زیادی از تراکنش‌ها را به صورت تایید کند و این کار ممکن است با تاخیر انجام شود.
همچنین از آنجایی که فناوری بلاکچین به نسبت جدید می‌باشد هنوز قوانین و مقررات خاصی برای فعالیت آن‌ها طراحی نشده است و در حوزه‌های قضایی همچنان تردیدهایی در خصوص این فناوری وجود دارد. برهمین اساس ممکن است خطرات قانونی و نظارتی شرکت‌هایی که از بلاک چین استفاده می‌کنند را تهدید کند. با در نظر داشتن این موضوع بهتر است شرکت‌هایی که قصد دارند از بلاک چین در زنجیره تامین استفاده کنند از هرگونه تغییرات در مقررات اطلاع داشته باشند.
جمع بندی
با توجه به بررسی‌ها و مطالعات صورت گرفته، مشخص است که فناوری بلاکچین به عنوان یک راه حل نوین در بهبود عملکرد زنجیره تامین موثر است. با امکاناتی همچون امنیت، شفافیت، غیرقابل تغییری و اثبات هویت، بلاکچین می‌تواند به حل بسیاری از چالش‌هایی که در زنجیره تامین وجود دارد، کمک کند. از این رو، توسعه و استفاده از این فناوری در صنایع مختلف پیشنهاد می‌شود تا عملکرد و کارایی زنجیره تامین بهبود یابد و به نتایج مطلوب‌تری برسد. با در نظر داشتن این موضوع ما در این مقاله به بررسی فناوری بلاکچین در زنجیره تامین پرداختیم تا شما با این فرآیند بیشتر آشنا شوید.
سوالات متداول
آیا بلاکچین امنیت زنجیره تامین را تضمین می‌کند؟
بله، بلاکچین یک فناوری امنیتی نسبتاً قوی است که می‌تواند امنیت زنجیره تامین را تضمین کند. همچنین این فناوری یک سیستم پایگاه داده توزیع شده است که اطلاعات را در بلوک‌هایی ذخیره می‌کند که این اطلاعات به صورت رمزنگاری شده در سراسر شبکه مخابره می‌شوند.
آیا بلاکچین در تمامی حوزه های زنجیره تامین قابل استفاده است؟
بلاکچین به عنوان یک فناوری انعطاف‌پذیر و قابل تنظیم، در بسیاری از صنایع و زمینه‌های زنجیره تامین قابل استفاده است، اما اینکه آیا بلاکچین برای همه صنایع مناسب است یا خیر، به ویژگی‌ها و نیازهای هر صنعت و کاربرد خاص آن بستگی دارد.
آیا استفاده از بلاکچین در زنجیره تامین هزینه‌های بیشتری دارد؟
استفاده از بلاکچین در زنجیره تامین ممکن است در برخی موارد همچون افزایش کارایی هزینه‌های بیشتری را به دنبال داشته باشد، اما در بسیاری از موارد می‌تواند به صرفه و اقتصادی باشد.
