قرارداد هوشمند (Smart-contract) چیست؟

کلمه قرارداد برای همه ما تداعی‌گر مجموعه‌ای از قوانین و توافقات دو یا چند نفره است. با این حال هوشمند بودن قراردادها ممکن‌ است کمی دور از ذهن باشد. به‌همین خاطر معمولا افراد نسبت به کلمه قرارداد هوشمند احساس غریبگی می‌کنند. اما باید‌ بدانید که قرارداد هوشمند جزئی مهم از بازار ارز دیجیتال و بسیاری از شبکه‌های بلاکچینی است و باید با آن آشنا شوید. شناخت این دسته از قراردادها به شما کمک می‌کند که با یکی از اجزای مهم بلاک‌ چین‌هایی همچون اتریوم (Ethereum)، سولانا (Solana)، کاردانو (Cardano) و غیره آشنا شوید.

علاوه بر این می‌توانید این شبکه‌ها را با هم مقایسه کنید و ظرفیت رشد هر کدام از آن‌ها را بسنجید. به‌این منظور در این مقاله تعریفی کامل و کاربردی از قرارداد هوشمند یا Smart contract‌ را ارائه می‌کنیم تا بتوانید آن‌ها را به خوبی بشناسید. همچین پس از آشنایی با مفهوم قرار داد هوشمند چیست؟ قصد داریم به مباحث زیر نیز بپردازیم.

1. معرفی قرارداد هوشمند
2. ویژگی‌های smart contract چیست؟
3. کاربردهای قرارداد هوشمند 
4. مزایای قرارداد هوشمند در بلاک چین
5. آیا قرارداد هوشمند در زندگی روزمره کاربرد دارد؟
6. قراردادهای هوشمند بیت کوین

معرفی قرارداد هوشمند

به‌طور کلی قراردادها همه‌روزه در زندگی ما به چشم می‌خورند. خرید مسکن، خرید خودرو، استخدام در یک شرکت و غیره، همگی نمونه‌هایی از قرارداد هستند. با این حال همه این قراردادها به‌صورت دستی تنظیم می‌شوند. با مطرح‌شدن بلاک‌ چین و ظهور شبکه‌هایی چون اتریوم، بعد جدیدی از قرارداد ظهور کرد که با نام قرارداد هوشمند (Smart contract‌) در فضای بلاک چین شناخته می‌شود.

البته قرارداد هوشمند بر خلاف قراردادهای‌ سنتی، به‌صورت اتوماتیک انجام می‌شود. یعنی شرایطی برای قرارداد ثبت می‌گردد که پس از فراهم‌ شدن شرایط ذکر شده، قرارداد به‌صورت خودکار اجرا می‌شود و نیاز به تایید دستی انسان ندارد. شبکه‌های مختلفی در فضای بلاک‌ چین شرایط تنظیم اینگونه قراردادها را فراهم می‌کنند که معروف‌ترین و گسترده‌ترین این شبکه‌ها، اتریوم است. به نوعی در بلاک‌ چین اتریوم، می‌توان قراردادهای هوشمند را تنظیم کرد. همچنین یکی از مهم‌ترین دلایل تفاوت این بلاک‌ چین با نمونه‌های قبلی خود در همین مورد است. البته پس از اتریوم هم بلاک‌ چین‌های متعددی به این حوزه ورود کردند تا بتوانند اجرای قراردادها را برای انسان‌ها راحت‌تر و سریع‌تر کنند.

ویژگی‌های smart contract چیست؟

همانطور که در قسمت بالا به آن اشاره شد قراردادهای هوشمند می‌توانند کار را راحت‌تر و در زمان کوتاهی انجام دهند. همچنین هدف اصلی این فناوری صرفه‌جویی در وقت و انرژی انسان می‌باشد. اجرای این برنامه‌ها دو مرحله دارد که در این بخش به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. اگر (If) / زمانی که (When)
2. آنگاه/سپس (Then)

این دو مرحله به‌صورت یک برنامه روی بلاک‌ چین سوار می‌شوند و پس از فراهم‌شدن شرایط اجرا می‌شوند. با یک مثال‌ساده می‌توان قرارداد هوشمند را تعریف کرد. فرض‌کنید، یک نفر می‌خواهد دارایی خود را به فرد دیگری منتقل کند در این صورت شبکه موجودی حساب او را بررسی می‌کند و در صورت کافی‌ بودن، امکان انجام تراکنش را فراهم می‌کند. در این صورت قرارداد هوشمند به‌این شکل نوشته می‌شود: زمانی که موجودی حساب فرد کافی باشد، آنگاه تراکنش انجام می‌شود. در این زمان فرد مورد نظر برای انجام تراکنش نیازی به اقدام دوباره ندارد و تنها با شارژ حساب خود می‌تواند شرایط انجام تراکنش را فراهم آورد.

غیر متمرکز بودن این نوع فناوری‌ها به عنوان مزیت و ویژگی آن‌ها شناخته می‌شود. برهمین‌ اساس هیچکس نمی‌تواند در این بین دخالتی کند و شرایط قرارداد را تغییر دهد. تمامی مراحل همچون ثبت و اجرای قرارداد هوشمند تحت‌نظارت تمامی افراد است و به‌همین دلیل امکان تقلب در آن از بین می‌رود. البته شرایط مختلفی را می‌توان برای اجرای این کانترکت ها وضع کرد. زیرا هر چقدر که این شرایط بیشتر و پیچیده‌تر باشد، قرارداد دقیق‌تر بوده و اجرای آن سخت‌تر می‌شود. با این حال زمانی قرارداد اجرا می‌شود که رضایت تمامی شرکت‌کنندگان در آن به‌صورت کامل جذب شود.

کاربردهای قرارداد هوشمند در بلاک‌ چین

علاوه بر موارد قبل، کاربردهای دیگری هم در Smart contract‌ به چشم می‌خورد که مربوط به ارتقای بلاک‌ چین است. به‌طور مثال انجام تغییرات و به‌ روزرسانی‌های یک شبکه بلاک‌ چین غیر متمرکز با استفاده از قراردادهای هوشمند امکان‌پذیر است. این عامل باعث می‌شود که افراد حاضر در شبکه یا به اصطلاح نودها شبکه، بتوانند هم‌فکری و اظهار نظر کنند. برای مثال، توسعه‌دهندگان شبکه اتریوم می‌خواهند یک به‌ روزرسانی را روی آن انجام‌دهند. این به‌ روزرسانی می‌تواند در قالب یک قرارداد هوشمند تنظیم شود و پس از گرفتن تاییدیه‌های لازم، به‌صورت خودکار صورت گیرد.

به طور مثال توسعه‌دهندگان قراردادی می‌نویسند که طی آن نودهای شبکه می‌توانند موافقت یا مخالفت خود را با به‌‌روز رسانی اعلام کنند. در این صورت اگر عمده شرکت‌کنندگان موافقت کنند، به‌روز رسانی انجام می‌شود. البته این قرارداد می‌تواند شرایط دیگری نیز داشته‌ باشد. به‌عنوان مثال برای ثبت نظر می‌توان برنامه دیگری را نوشت که طی آن اگر نودها کلمه YES را وارد کنند، موافقت آن‌ها ثبت می‌شود و در صورتی که اکثر نودها موافق باشند، به‌روزرسانی صورت می‌گیرد. البته اگر از گزینه NO استفاده کنند شرایطی برعکس به وجود می‌آید.

مزایای قرارداد هوشمند در بلاک چین

با توجه به توضیحات فوق، احتمالا متوجه ارزشمندی قراردادهای هوشمند شده‌اید. اما در این قسمت یک جمع‌بندی کلی از مزایای این قراردادها قرار دارد که کلیت فواید قراردادهای هوشمند را به شما نشان می‌دهد. در یک گفتار کلی می‌توان گفت که قراردادهای هوشمند دارای سرعت، کفایت، دقت، اعتماد، شفافیت و امنیت هستند و هزینه‌ها را کاهش می‌دهند. تمامی این موارد، می‌توانند جلوه‌ای از ویژگی‌های بلاک‌ چین باشند که همگی در قالب این مجموعه کدها ظهور پیدا می‌کنند.

البته انجام خودکار عملیات به‌ خودی خود بسیاری از موارد فوق از جمله سرعت، امنیت، اعتماد و دقت را به‌همراه دارد. با این تفاسیر شاید سوالاتی نیز برای شما پیش آیند. مثلا این که اگر این ویژگی‌ها در تمام قراردادهای هوشمند وجود دارند، پس چه تفاوتی بین استفاده از آن‌ها در شبکه‌های مختلف وجود دارد؟

در این باره باید گفت که هر یک از این شبکه‌ها به‌عنوان بازاری برای اسمارت‌کانترکت‌ها هستند. همچون سایر بازارهایی که در زندگی روزمره وجود دارند و در آن‌ها اجناس مشابهی به‌فروش می‌رسند. تفاوت بین آن‌ها نیز می‌تواند در نحوه ارائه قراردادهای هوشمند، قدرت شبکه، تعداد نودهای تاییدکننده، سرعت شبکه، تجربه‌کاربری و غیره باشد. به این ترتیب شما در شبکه‌های مختلفی می‌توانید قرارداد هوشمند را اجرا کنید اما کیفیت شبکه در تجربه‌ کاربری شما تاثیر خواهد گذاشت.

آیا قرارداد هوشمند در زندگی روزمره کاربرد دارد؟

البته بهتر است بدانید کاربرد قراردادهای هوشمند تنها به فضای بلاک‌ چین محدود نمی‌شود و می‌تواند در زندگی روزمره نیز ظهور پیدا کند. در این صورت اگر بخواهید یک خودرو برای خود خریداری کنید می‌توانید قرارداد هوشمندی را برای آن تنظیم کنید. طی این قرارداد شرایط مورد نظر خود را ذکر می‌کنید و پس از فراهم‌ شدن این شرایط، بدون‌ معطلی و پرداخت هزینه‌های جانبی از جمله بنگاه (یا سایر واسطه‌ها) معامله شما انجام می‌شود.

با این حال سوال این است که چگونه این قراردادها به زندگی واقعی راه پیدا می‌کنند؟ در این بین اجزای‌ جدیدی وارد کار می‌شوند که اوراکل‌های غیر متمرکز (Decentralized-oracles) نام دارند. البته اوراکل اطلاعات را از فضای خارج بلاک‌ چین (Off-chain) دریافت می‌کند و پس از گرفتن تاییدیه‌های لازم، امکان اجرای قرارداد هوشمند را فراهم می‌کند. همچنین در بلاک‌ چین اتریوم، چین لینک (Chainlink) این وظیفه را بر عهده دارد. چین لینک به کمک این اوراکل‌ها، اطلاعات خارج بلاکچین اتریوم را دریافت می‌کند و به داخل بلاک‌ چین انتقال می‌دهد.

در صورت حاصل‌شدن خروجی Valid، قرارداد هوشمند انجام می‌شود. البته در صورتی که خروجی Invalid باشد، قرارداد هوشمند انجام نمی‌شود. همچنین جالب است بدانید تمامی این مراحل به‌صورت غیر متمرکز و خودکار انجام می‌شوند. بنابراین جای هیچ‌ نگرانی از بابت بروز خطا، دستکاری یا مشکلات دیگر در آن وجود ندارد. برهمین اساس با این قراردادهای هوشمند می‌توان در زندگی روزمره بسیاری از موارد دیگر را نیز بهبود بخشید که عرضه داروهای‌ اورژانسی نیز یکی از مهم‌ترین آن‌ها می‌باشد.

قراردادهای هوشمند بیت کوین

یکی از ایرادات وارد بر بیت کوین در سال‌های اخیر، عدم‌ پشتیبانی از قراردادهای هوشمند بود. بسیاری از افراد هنوز بر این باوراند که بلاک چین بیت کوین امکان پشتیبانی از اسمارت‌ کانترکت‌ ها را ندارد. این باور غلط است و اتفاقا بیت کوین هم می‌تواند از قراردادهای هوشمند پشتیبانی کند. برای درک بهتر این موضوع، ابتدا باید با اجزای بلاک‌ چین بیت کوین آشنا شوید.

زنجیره‌اصلی بیت کوین از 3 بخش تشکیل شده‌است که شامل Relay-chain ،Tes-tnet و Regression-test می‌باشد. که ریلی‌ چین زنجیره اصلی بیت کوین است که اتفاقات‌های متفاوتی روی آن انجام می‌شوند. تست‌ نت یک فضای تستی برای انجام آزمایشات و توافقات توسعه‌دهندگان است. رگرشن‌ تست یا رگ‌ تست نیز یک فضای آزمایشی شخصی‌سازی شده‌است که فقط خود نود (Node) به آن دسترسی دارد.

البته در هیچ‌کدام از این زنجیره‌ها اثری از قرارداد هوشمند دیده نمی‌شود. پس قراردادهای هوشمند کجای بلاک‌ چین بیت کوین قرار دارند؟ این قراردادها روی زنجیره‌های جانبی یا ساید چین های بیت کوین اجرا می‌شوند. برهمین اساس تعداد بسیار زیادی زنجیره‌جانبی به بیت کوین متصل است که هرکدام از آن‌ها امکانات مختلفی را ارائه می‌دهند. که قرارداد هوشمند تنها یکی از این موارد می‌باشند و اپلیکیشن‌ های غیر متمرکز، توکن‌های مبتنی بر بیت کوین و غیره نیز روی این زنجیره‌ها قرار دارند.

جمع بندی

قراردادهای هوشمند مجموعه کدهایی هستند که دستوراتی از پیش تعیین‌شده را به‌صورت خودکار در فضای بلاکچین اجرا می‌کنند. کاربرد قرارداد هوشمند تنها به فضای درون بلاک‌ چین محدود نمی‌شود و در زندگی حقیقی نیز می‌توان استفاده‌های مختلفی از آن کرد. بلاک‌ چین‌هایی مانند اتریوم، کاردانو، سولانا، نئو و غیره از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند. البته بلاک‌ چین بیت کوین هم به‌واسطه زنجیره‌های جانبی خود، می‌تواند قراردادهای هوشمند را اجرایی سازد.